www.paardenbaai.com

www.paardenbaai.com

Project Paarden Baai ‘Horse Bay” 2015 to present time
Art in Public Space contributes to Culture, preserves historical heritage and reinforce a contemporary community.
This name arrives from the Aruban community and European trade commerce and economy in the 1700 Century. Aruba and Holland were into cattle exchange. Especially in horses trading. The Arubans bought their horses at the coast of Venezuela and Colombia together with the one hundred Indians that still lived near Forti Abow, where the peer of Paardenbaai is now. The horses had enough space to live and gallop in the ranches (ranchos) for their multiplication. International Horse export started in 1800 century and was one of the most important sources of livelihood  for Aruba especially to the sugar countries. A Horse is by far one of the largest contributor to the enhancement of civilization. The 8 Sculptures represents strength, nobility, grace, beauty, freedom and international  world trades, an important historical moment where the horses jumped from the ship deck into the Caribbean Ocean and swam to the horse bay called Paardenbaai with references (research) of  National library, Hartoch. J. ‘Aruba zoals het was en zoals het werd’, Hartoch J. 1960 ‘Het oude Fort van Aruba’, Willem P. 1950-1960 ‘De  Nederlandse Antillen’,  A.H and Protestant  Church Aruba, Dominee Bosch ‘in oude ansichten’, Een reisje naar Aruba. This project is realized with the support of former Minister Of  Culture Otmar Oduber, director of Aruba Tourism Authority Ronella Tjin Asjoe Croes and Mondriaan Funds, Unoca, GenAir, PBCF.

22.01.2015/Mondriaan fonds
Gehonoreerde plannen Bijdrage Opdrachtgeverschap
Fundacion Eterno (Oranjestad) – Playa Caballos. Fundacion Eterno en de lokale overheid op Aruba geven opdrachten aan Osaira Muyale. Muyale realiseert de installatie ‘Playa Caballos’ (Paardenbaai), bestaande uit een route van blauw gekleurde paardsculpturen vanaf het strand waar vanaf 1700 paarden arriveerden op het eiland voor de handel naar het historische centrum van Oranjestad.
http://www.mondriaanfonds.nl/gehonoreerd/gehonoreerde-plannen-bijdrage-opdrachtgeverschap/

Beautiful words ; research by osaira muyale
References of books –  Horses at Paardenbaai Aruba 1500-2015

BUKI MILLEFIORI DI ARUBA pa Pastoor R.H.Nooyen O.P.  

Pg.7- Capitulo 1, Indianan di Aruba,Na 1627, expedicion di Dirk van Uytgeest  Na Aruba nan no a baha na tera,pasobra nan a mira poco hende riba Cabai.Na 1642, Hulandesnan ta larga na Maracaibo 6 Cabai di Aruba huntu cu un Indian pa mustra  caminda.Na 1668,Exquemelin riba Morgan na Aruba: Na Aruba tin un sergeant cu 15 solda.E sergeant ta gobernador .Luego na Aruba tin Indian ta biba I nan ta papia spanjol. For di Coro tur anja un sacerdote ya bini Aruba pa predica I administra sacramentonan.E Indianan aki ta haci commercio cu piratanan,ta cambia carne ,cabrito I chubato pa panja I hilo of cualkier otro cos cu nan tin mester .Nan ta planta poco maishi.Tin hopi Cabai cu nan ta usa pa busca awa tambe pa 500 paso for di nan cas.

Pg.21- Mamanchi Silvester  i Maria Largo – E ser femenina mas rico di e tempo ey .Na 1750 ,Noord – tur e famianan ei tawata biba di crianza di bestia: baca,Cabai,carne y cabrito. Segun nan ta conta cu e cabainan a hanja nan cuminda mas parti na e sabana banda di Arashi. E donjonan di bestia tabation nan catibu, un of dos catibu pa cada clase di bestia ,manera baca ,Cabai , bestia  chikito pa cuida nan .

Pg.22,Na 1816,Un otro lista di belasting cu gobierno di Aruba a saka ta bisa,cu Maria Helena Tromp tabatin 8 baca grandi,8 baca chikito,1 Cabai,17 carne,10 cabrito.

Pg.26 –Capitulo III, Aruba rond di anja 1800.Rond  1776, Misa di Alto Vista a cambia pa Misa di Santa Ana di Noord.Esey ta nifica cu e centro di poblacion di aruba cu tabata na orilla di laman banda di Alto Vista a keda mas I mas tantu na direction di ‘Paardenbaai’ Aya rond di Paardenbaai a bin biba mas I mas tantu hende ,cu a bini di Curacao i di Venezuela prome i despues di anja 1800.E habitantenan nobo di Aruba a mescal cu e pueblo original di Aruba principalmente na e luganan rond di Tanki Leenderd,Tanki Flip y Paradera.E mes anjanan Savaneta a perde su poblacion como cu commandeur cu su hendenan a bin establece na cercania di Paardenbaai .Cuminzando na Ponton .Esaki lo a socode mas of menos na anja 1775.Ta parse cu nan a compronde cu Paardenbaai tawata un waf mas miho cu comanduersbaai of alomenos mas cerca di pueblo di parti Noord.

 Pg.57/61/62 -Parachia nobo di Santa Cruz,Na 1857 ,Tur diamars atardi Pastoor de Vries a Sali bai Savaneta riba su cabai huntu cu dos serbidornan di misa Eugenio I Narciso Koolman cu tawata bai riba buriko.Na Rooi Frances nan tabata baha for di nan bestia ,pa sosega un poco.Un bon amigo di Pastoor de Vries  tawata Chando Geerman naci 1860 casa cu shelly Geerman . E tawata cuida e Cabai di Pastoor .

Pg.93/94 – Miralamar,Na 1899 ,un compania Ingles cu a traha e compania Miralamar nan ta 3 mina of benacu tawta yama: Mil speranza(riba cero),Burache’(aboa den camina pa bai fontein)i Tene Bida(tambe riba cero)nan tabata baha hende den un tobo grandi cu tabata mara na un cabuya .Ora cu un mina tabata baha poco poco ,e tobo a corre riba e rails di hero .pa hala e tobo ariba e trahadornan mester a duna un senjal cu un klok of bati cu un pida hero riba e rails.Anto poco poco na tabata hala e tobo ariba,larga para na cada tonel pa tuma material.Un wichi ta hala e tobo.Cuater hende tabata pone e wichi traha,of tin bez un Cabai of mula ta hala e wichi pa medio di un tamburon(trekboom)Asina p.e. Jan Semeleer tabata mandador di Cabai na Miralamar

Pg. 94- Calabas-,Na mes tempo 1899,Compania di Bushiribana  a traha tambe na Calabas.Ma compania di balashi a trece mas movecion ainda cu Calabas.Ey tawata tin 5 mina of Bena.Nan tabata coba bena  aja te ora gai ta canta.Shaft no1 a hala winchi di tobo cu machine di stoom.Un otro bena tabata tin Cabai na winchi.Ricardo Giel i Janchi Tromp a manda Cabai na Calabas .Ricibi e booki di regalo di Sra.  Diet Booi

BUKI  CONMEMORATIVO  DI PAROKIA DI NOORD  1777- 1979/ Skibi  pa Pastoor  Nooyen O.P.Ricibi di regalo di Sr. Theo Zievinger ,Theologo di Noord.

Pg.59/60-Pedro Pers Klepper  tawata  e unico koster di misa Santa Ana. Den 1911 Pastoor Sadelhoff ta skibi  Pedro su number den su cronica “ castonan di Misa .Pedro Pers, e  anjanan  ey pastor a paga su koster  f.4,50, na 1907 f.2,50-na 1909 f.9,50-na 1910 f.54,40 na 1911 f.63,00.Pa  cabai di pastor tabata f.124,50.Como koster  Pedro tabata resa Rosario tur mainta prome cu misa cunminsa.Ora tabata tin morto y shers cu cabay di  pastor tabata bai busca den oranan di mainta e fallecido anto pedro ta cana dilanti ta resarosario pa descanso dje defunto.henter caminda te ora nan yega misa.

Der parochie St.a Anna te NOORD Aruba 1898 pa Prfr Th.v.Sadelhoff O.P.

Pg.54 – Ontvangst  v/H. Mgn.,toediening van ‘t H.Vormsel-Bonbini Monseigneur mei mei di nos “Jaar 1911,Triumphantelijk is Mgn.door de parochianen by ZDH eerste bezoek ingehaald .Een eerewacht van ongeveer 20 mannen te Paard,gekleed in witte broek met zwarte jak waarover een scherp van verschillende kleuren en een vaantje in de hand ontving Mgn. Aan pontoon waar door de eigenaar Filiwira Arends een eerepoort was opgericht.Pantchou Ruiz steeg van zijn Paard,knielde om voor allen der zegen te ontvangen en hette mgn.welkom bijzonder uit naam der mannen v/d broederschap van ‘t H.Hart en union di S.Dominico wier vaandels door Pedro Pers onzen verdienstelijkenkoster en Nicasio Semeleer warden gedragen.Daarna zette zich te stoet in beweging geaccomanjeerd door een onnoembaar getal parochianen per ezel en een groote schaar volks te Paard, ezel, wagen,rijwiel enz.

Pg.70-Jaar 1922,Zaterdag 25 february ,kwam de H.E.P.Vicaris naar noord,teneinde orde op de zaken te stellen.Zondag kwam de H.E.P. provincial voor visitatie en vertrok dienzelfden dag, s’avonds,terwijl Pastoor Vicaris tot maandag ,de werkzaamheden voortzette. Toesteming tot aan koop van een nieuwe Paard.

Historia di Alto Vista 1500-1952 pa Pastoor Nooyen O.P. (FR.l.Van Rooy O.P. VIC.PROV./A.v.d. Looy O.P.VIC. GEN. )copi gemaakt van book Diet Booi (mee bezig)

Pg.8-Tempo di Spanjonan,1500-1636,Rond di anja 1500 Spamjonan a tuma posesion di nos islanan cu a bira colonia di Spanja.Na 1515 Diego salazar a transporta un 2000 indian di Curacao,Aruba y bonaire pa Espajola,esta Santo Domingo.Aya nan mester a traha pa e Spanjolnan.Ora cu Juan de Ampues a bira gobernador di nos islanan,na 1526,ela trece algun indian fir di Santo Domingo back na nos islanan.Tambe nan a bini cu bestia europeano manera:cabrito,v=carne,baca, y cabai .Asina nos islanan A haya nan bestianan.Mesora Juan de Ampues a larga mas indianan for di nos costa firme bini Aruba.

Pg.13-Tempi di Hulandesnan1636-1725,Na Curacao y Bonaire Hulandesnan a importa catibunan di Afrikapa trha den kunuku y den salinja.Na Aruba nan tabata kier cria cabai.Asina Hulandesnan tambe a bai busca indianan for fi costa firme.es indiananaki ta formae cuminzamentu di nos poblacion actual.

pg.73-Andreas Tromp ,tawata e semper regla y organisa  fiestanan na capilla di AltoVista y fiscal di misa di Noord na ankja 1819 e tawta jui di mamanchi cu ta jiu di Maria largu un  senjora mas rico di Noord.E tabata tini hopi bestia . Tin un cuenta tambe,cu Andres tromp tabata den sirbishi di gobierno y como tal e tabata traha bala di cajon.Ma otronan ta conta cu Andres mes tabata tin un cajon chikitu.Tambe e tabata tin un canoa grandi y un dia ela pone su famia den e canoa y su cajon tambe y nan a hui bai for di Aruba.Un otro cuenta mas ta bisa cu Andres Tromp tabata sirbishi di gobierno pa saca bandera na Ponton ora di jegada di un of otro barcu.E mester hisa bandera di e nacion na cual e barcu ta pertenece.Asina e jega un cierto dia un barcu Engles na waf.For di Alto Vista Andres por a mira e barcu.Ela manda su catibu pa hisa bandera ingles na Ponton.E catibo a bai riba su cabai.Sinta riba e cabai ela hisa bandera.ma e cabai tabata un poco spanta’,di modo cu e bandera ingles a cai abao.Esey inglesnan den barcu a mira y nan a compronde e maniobra ey cu bandera Ingles  como un senjal di desprecio y enimistad,inglesnan a bai protesta contra di esey cerka gobierno.Y e asunto ey a keda un kestion di varios dia.

ARUBA ZOALS HET WAS ZOALS HET WERD.Van de tijd der Indianen tot op heden  door Dr.Jog.Hartog . (mee bezig)

Pg.16-17 ,foto kaart van aruba 1825.Kaart van Aruba uit 1825,berusted in het rijksarchief te S’-Gravenhage.Vermoedelijk is deze kaart vervaardigd naar de opmetingen van de kapitein t/2 W.A.von Spengler,gedaan  in 1820,maar werd zij eerst in 1825 getekend.Een tweede kaart,eveneems in het Reiksarchief aanwezig,geeft meer de geologische bijzondeerheden v/d bodem aan.1.ingang van de baai,2.Paardenbaai,Dorp Oranjestad (de kaart moet dan dus na 1824 zijn getekend),4.Fort Zoutman,5.Lagoen(doorwaadbaar) dit is dus niet het huidige Lagoen maar de plaats v/d vroegere Zoutpannen,6.Zandpunt,7.Verschwater put,8.Matadera ets.

 Pg.25-,Toen hier omstreeks 1875 in verband met de vestiging van de Aruba island Gols Mining Company, de eerste pier van Aruba’s haven werd gelegd,vond men op Forti Abau,dat is ongeveer ter plaatse waar thans onze nieuwe pier ligt,ook urnen.Bij de werkzaamheden aldaar warden urnenopgegraven,zodat er op een zeker tijdstip ook een Indiaanse vestiging aan de Paardenbaai moet zijn geweest .Helaas is het meester van dit material verloren geraakt bij gebrek aan zorg voor uodherdkunige vondsten in die tijd.

Pg 33- Contact met de wereld,Een tijd van grote veranderingen breekt aan voor Aruba ,dat niet land zonder bevolking bleef.Daar was in de eerste plaats het Christendom.Maar ook de materiele beschaving van Europa doet haar intrude op Aruba .Op de tocht van Espanola naar Aruba warden behalve mensen ook Paarden en vee van Espanola (Santo Domingo) medegenomen.Columbus had op zijn reis het huisrund naar Espanola gebracht.

Pg.34-Mensen en vee plaatst Ampues op Aruba,al was natuurlijk ons eiland voor hen niet het belangreikste.De ingevoerde Paarden waren niet zo zwaar als het Nederlandse  en hun hoeven waren tengevolge van hun vrije loop zo hard dat beslaan overbodig was. Hengsten met hoefijzers zouden elkaar trouwens invalide geslagen hebben in hun strijd om de merries,merkt Van Grol grappig op .Na drie weken dienst ,vooral in de droge tijd ,herkreeg het Paard zijn vrijheid,teneinde weer op verhaal komen.

Pg.35-,Zelfs aan wat zijn zonen zelf noemden,onnutte eilanden,verwaarloosde rotsen,gaf spanje meer dan Paarden en kabrieten.Waar Spanje kwam ,gaf het zijn geloof en taal .

Pg.36-37-,Toen Aruba in de 16de eeuw in aanraking  kwam met Europa,weert het kleine eiland de Caiquetio’s deel van de wereld.De primietieve Indianen,die met stenen bijlen werkten,zagen Europeanen avonturiers met musketten en metalen dolken.De wereld beroerde Aruba.Zoals eens de Romeinse legieoenen de wilde Germanen aan de Noordzee beroerden.De nieuwe wereld begon op Aruba voor de Houtkappende en vissende caiquetio’s Welke was die wereld ?In de Nederlandse geschiedenis is het de eeuw van Willem de Zwijger.De republiek is machtig rijk,date en drievoudig verbond aangaat met Engeland en frankrijk.in verband regeert Koninging Elisabeth I.Van de Verenigde Staten bestond nog niets.Aruba was al bijna een eeuw bekend voordat Sir Walter Raleigh zijn kapitein naar de kust der huidige Verenigde staten stuurde.Het zou nog tot 1607 duren eer de eerste nederztting Virginie een feit word.Aruba was een van de eerste gebieden van het Westelijke halfrond,waar Europa invloed kreeg.Het Europa dat zelf een tijd van ommekeer meemaakteen zich worstelde aan de greep der middeleeuwen.Handel en nijverheid zijn in opkomst net als nevenverschijnselen het onstaan van de derde stand.Het feodalisme is wel aan het verdwijnen,maar  hoezeer dit stelsel de gehele maatschappij had doortrokken,zal blijken uit de geschiedenis van Aruba,waar men in de 19de eeuw nog symptonen ervan aanschouw.Waar thans Oranjestad is, was in de Spaanse tijd niets.De Paarden die de Spanjaarden hier aanbrachten ,zwierven tussen de kwihi’s,cactussen,bloemen planten.

Pg. 40-42, Onder de Westindische Compagnie 1636-1792-,Uit de eind der zestiende eeuw is het gegeven bewaard van een bezoek ,dat de Engelse schip aan aruba bracht.Terzelfdertijd dat de Engelsen herwaarts kruisten,begonnen ook de Hollanders deze zeeen te verkennen.De Spanjaarden hadden dit gedaan uit zucht naar avontuur,terstond bezield met die missionnaire geest welke typereend is voor de ChristelijkeLatijnse beschaving.Tegen dit volkvoerdende nederlanden sinds 1568 de tachtigjaarige oorlog.Philips II sloot na 1580 de Portugese havens voor de zeevaart de nederlanders.Deze wenden zich toen naar het westen zout te halen.Na 1585 ziet men de hollamders bij de Westindische eilanden.Dicht bij Cumana ,de oudste ,de oudste vesteging der Spanjaarden op het vasteland van Amerika,haalden Nederlanders echter zeezout.Van dat punt aan de kust  van Venezuela is het niet ver van het dichtsbijliggende eiland,Bonair e waar al in 1623 een westinje vaarder  verfhout halt.Aruba’s naam komt dan telkens voor in de scheeps journalen,het Jaerlyk Verhaal van de Verrichtinghen der Geoctroyeerde Westindische Compagnie,welke Joannes de Laet heft bijgehouden. Aruba wordt gezien. 24 April 1624 – dat is de dag ,waarop naar alle waarschijnlijkheid voor het eerst een Hollander het eiland Aruba zag. Aruba’s Paarden verschrikken de Hollanders .

Pg.45 , Aruba weer onbewoond.In de loop van 1636 verliep de geringe Spaanse bezetting van Aruba geheel.Het Indianen- element had zich sedert  1520 wel weer enigszins hersteld,doch veel indianen waren er  in die tijd op Aruba zeker niet .Van Walbeeck vond op Curacao goed 400 Indianen  en daar hadden de Spanjaarden lijfeigenen nodig  voor hun veeteelt en Paardenfokkerij.Op Aruba ,dat ze verwaarloosden,zal het aantal van ,,weynigh Indianen” dat De Laet er in 1630 waarnam vermoedelijk niet eens de helft bedragen hebben,ten hoogste enkele tientallen,nodig voor de Paarden en andere diensten van  ,,eenighe Spaegniaerden” .

pg49 – Het Paarden Eiland Aruba.

 Boek Plaatsnamen op Aruba 2004- Biblioteka Arubiana National  Aruba

Paardenbaai – De kooplieden die aan paarden handel deden en die zich tegen het eiland van de 18de eeuw op Aruba vestigden gingen aan de baai wonen waar Oranjestad ligt. Naast de Paarden vescheping kreeg Aruba’s haven de naam Paardenbaai-haven

Boek Het oude Fort van Aruba – Dr.Joh Hartoch , 1960,De geschiedenis van Fort Zoutman en de Toren Willem III

 Pg.6 , Naar de Paardenbaai –Export van Paarden en vee.Voorts had de commandeur als taak het fokken van paarden en vee voor de westindische Compagnie.Hierbij werden Indianen als werkkrachten gebruikt.Reeds in 1642,zes jaar nadat Aruba door de Nederlanders was bezet,haalde Stuyvesant Paarden op Aruba voor een strafexpeditie tegen de Spanjaarden op de kust.Omstreeks  1680 leest men van export van paarden van Aruba naar de eilanden waar suikerriet werd geteeld; de paarden werden daar als tractie in de suikermolens gebruikt.In 1740 begint men voor dit doel ook muildieren te fokken.In de Spaanse tijd(plm.1500 tot 1636) en in de eerste anderhalve eeuw van de Nederlandse tijd (dus na 1636),ongeveer drie eeuwen lang,was de hoofdplaats van Aruba een nederzetting waar wij nu Sabaneta vinden.Daar woonde de Spaanse Comandante en later de Nederlandse Commandeur.Vandaar dat de baai hier Commandeursbaai wordt genoemd.Oudtijds mocht men zich dus niet zonder permissive op Aruba vestige,maar als in de tweede helft van de 18e eeuw het gezag van de W.I.C zwakker wordt,komen er mensen naar Aruba,soms met en soms ook zonder permissive.Sommige van deze nieuwkomers,kooplieden,bouwden hun huizen in de buurt van de prachtige,meer naar het westen gelegen baai,op de hoogte van ponton.

Pg.7, Eerste plan voor een fort-,Er zwierven in de 18e eeuw allerlei ongure elementen rond op de Caribische Zee en in 1762 stellen de bewindhebbers van de W.I.C. vor een klein fortje,meer een batterij,te bouwen ter bescherming van de handel aan de baai ,die vanwege de export van paarden de naam Paardenbaai kreeg.De kosten bleken te hoog enhet plan wordt op de lange baan geschoven.Wel blijkt hieruit,dat men in 1762 al inzag dat niet aan de de  Commandeursbaai,maar aan de Paardenbaai de voornaamste woonplaats en het economisch centrum van het eiland zich zouden gaan ontwikkelen.in deze tijd verplaatste daarom ook de commandeur zijnresidentie.Eerst naar  Ponton-waar Jan van der Biest Jr.,van 1772 tot 1782 commandeur van Aruba ,begraven is-en later,zoals wij zullen zien,naar Playa,beneden aan de baai.De al eens eerder genoemde gouverneur J.de Veer is de eerste die heeft ingezien dat men de nederzetting aan de Paardenbaai niet zonder bestemming kon laten.

Pg.14,De hoofd poort-,In de westelijke muur werd ,waar nu de toren Willem III staat,de hoofdpoort aangebracht,geschikt gelegen om zo nodig een inval te doen.Met zware houten deuren kon de hoofdpoort worden gesloten.deze westelijke muur bestreek de Paardenbaai.in deze muur warden dus ook enige embrasures uitgepaard,waarvoor men geschut kon opstellen.

Pg.21,Het onstaan van Playa-,In 1797- Stond er nog geen enkel huis aan de Paardenbaai.8 jaar later,in 1805 dus,waren er al 32.

 Pg.23-de bedreiging van Hamilton-,In 1799 was er bezoek van Sir Edward Hamilton –een engels oorlogschip piratenactie uitvoering in de Paardenbaai.Een groot oorlogsfregat, een driemaster die kwam opdagen en veroorzaakte  de nodige onrust op ons eiland ,want Engeland en Nederland waren in oorlog en daarom een bezoek van een engelese oorlogschip alles kon verwachten behalve goeds.In de Paardenbaai lagen enkele schepen.Hamilton maakte aanstalten een of meer van de schepen in de Paardenbaai te vermeesteren,mogelijk om aan land te kunnen gaan teneinde daar water en proviand te bekomen.De surprise had 32 kanonnen aan boord en 200-400 man .

Boek Een reisje naar Aruba omstreeks 1825. beschrijft Ds. G.B. Bosch

Pg. 113-van het 2e deel van zijn Reizen in West-Indië beschrijft zijn tochtjes naar Aruba

Over de bovengenoemde Paardenbaai en de daaraangelegen Oranjestad  weet Ds. Bosch het volgende te verhalen:
blz;16-17,25,33,34,35,36,3740,41,42,45,46.

Aruba, hij staat – evenals de Rigi in Zwitserland – van zijn medemakkers afgezonderd, meer westwaarts dan deze en is op zee het gemakkelijkst verkenbaar. Den volgenden dag zeilden wij weer frisch door; het vaartuig stampte geweldig tegen de zee en het water stortte verscheidene malen over het dek, waarvan ik in de kajuit nu en dan een aardig schepje kreeg. Des nachts werd zelfs de wind gunstig, want hij blies uit het noorden. Ik had ook den kapitein op het dek hooren zeggen, dat het nu heel goed ging. Verblijd over deze boodschap, vroeg ik terstond bij het aanbreken van den dag: ‘Waar zijn we al kapitein?’ – ‘Op de hoogte van den Hooiberg,Mijnheer!’ – ‘Gaat de Hooiberg dan met ons mede?’ – ‘Neen, Mijnheer, maar de stroom loopt zoo sterk.’‘Den volgenden dag en nacht liepen wederom evenzoo ten einde en bij het aanbreken van den morgen bevonden wij ons weder… op de hoogte van den Hooiberg! Dat waren vier recht pleizierige dagen (?). Die weet wat het is, zeer zeeziek te zijn, kan er reeds eenigszins over oordeelen. Doch dit was het ergste niet. Het vaartuig, waarop ik mij bevond, kwam van Rio de la Hache, ging naar Curaçao en was grootendeels geladen met ossenhuiden. Op mijn verzoek, had deszelfs eigenaar te Aruba het binnen geseind. Ik was dus verplicht, mij te behelpen en in de kajuit boven op de ossenhuiden mijn matras te leggen. Spoedig werd ik de onaangename lucht daarvan gewaar en moest geduldig toelaten, dat duizendbeenen, schorpioenen en andere afschuwelijke insecten, die ik liever in een kabinet van Naturalia in Nederland dan hier gezien had, mij over het lijf kropen. Op het dek kon ik niet komen wegens mijn zeeziekte; ook stroomde het water telkens over hetzelve heen. Ik had niemand, met wien ik een woord wisselen konde; want de kapitein en acht scheepslieden waren allen afstammelingen van Indianen en schenen het spraakvermogen te missen. Ik hoorde hen in de vier dagen en nachten, zelf tegen elkander nauwelijks geluid geven. De neef van den kapitein was iets spraakzamer… Intusschen had ik het aan dezen te danken, dat ik nog niet langer dan vier dagen in mijn ellendigen toestand bleef; want op den avond van den vierden dag, raadde hij den kapitein aan, daar de wind al te sterk was en de stroom te hevig liep, maar weder naar Aruba terug te keeren. De kapitein, die het meerdere verstand van zijn neef boven het zijne erkende, gaf aan diens raad gehoor, hield af, en liet het anker, bij zonsondergang, weder in de Paardenbaai (Playa) vallen. – De blijdschap van weder aan wal te zijn, al was het dan ook op hetzelfde land, van waar ik, vier dagen geleden vertrokken was, werd vermengd met de ergernis van te zien, dat een kleine kaper-goelet in de haven lag, die ons een paar dagen vroeger ingehaald, voorbij gegaan en de oostpunt van Aruba, die wij tevergeefs getracht hadden te bereiken, omgezeild had, welken omweg deze waarschijnlijk gemaakt had, om, indien een sterkere tegenpartij in de baai lag, deze bovenwinds te zijn. En toch het vaartuig, waarop ik mij bevond, behoorde niet tot de slechtste zeilers, wij hadden zelfs een Curaçaoschen schoener ingehaald.’…‘Van mijn tweede bezoek op Aruba, hetwelk anderhalf jaar later geschiedde, keerde ik terug met Z.M.’s oorlogsbrik de Mercuur, onder bevel van Overste Muller. Ik had toen acht volle dagen reis, waarvan wij ervier doorbrachten met oplaveeren om telkens op dezelfde plaats te recht te komen, en wel onder den St. Annaberg, den eenigen, maar ook een zeer aanzienlijken berg, welke zich van de landengte van Paraguana (kust van Venezuela) doet zien. Hij ligt eenige uren landwaarts in, maar vertoont zich door deszelfs hoogte en afgezonderde ligging als nabij het zeestrand. Deze terugreis had dus veel overeenkomst met mijn vorige; doch de omstandigheden, die zoo dikwijls een en dezelfde zaak aangenaam of treurig maken, waren hier geheel anders; ik was op een schoon, ruim en gemakkelijk vaartuig, voorzien van al het noodige en onder vriendelijke en beschaafde menschen, onder welke vooral de Overste Muller op een der hoogste trappen stond.’‘Mijn langste terugreis was, met Z.M.’s oorlogsbrik de Panter in den jare 1827 bij een hevigen stroom en sterken wind. Wij hadden toen elfdagen reis, welke nog wel met andere elf dagen zouden vermeerderd zijn, had men niet het vaartuig noordwaarts laten loopen tot onder de kust van St. Domingo, waar het opwerken gemakkelijker ging. Doch niet minder dan de laatstgemelde, werd mij deze reis veraangenaamd door het gul onthaal en den vroolijken omgang van mijn vriend, den Kolonel Buijs, die den genoemden bodem kommandeerde.’Oranjestad van zee uit gezien. Ds. van den Brink.De benaming Paardenbaai bestond reeds een gansche eeuw, vóór zich stervelingen aan dezelver oevers hadden neergezet; zij werd aan dezelve gegeven, wegens de gemakkelijke wijze, waarop men aldaar de paarden, – welke men van de Spaansche en Indiaansche kusten verkreeg, en meestal weder naar de groote en met 300.000 (thans geëmancipeerde) slaven bevolkte Engelsche bezitting Jamaica vervoerde, – kon lossen en laden. Vroeger woonde de commandeur (de vroegere naam voor gezaghebber) met zijn medemenschen aan de nog naar hem genoemd wordendeKommandeursbaai (waar tegenwoordig Savonet ligt). Deze ligt een paar uur Oostelijker, en wordt gevormd door een monding der landtong, die langs den zoo even voorbij gezeilden Zuidwal loopt, en die, zoo zij met hare baaien en inhammen aan de kust van het voormalig Spaansch-Amerika lag, millioenen waard zou wezen. Ik ben eens door den sterken stroom verplicht geweest, in deze (kommandeurs)baai ten anker te komen. Het eenige kenteeken, dat eenmaal aan derzelver oever de hoofdzetel des eilands gestaan had, vond ik in eenige nabij elkander staande rondgemetselde en met kalk bepleisterde grafplaatsen, welke volgens het opschrift van namen en jaartal, bleken omtrent één eeuw oud te zijn… Twee majestueuse mansanieljeboomen hadden hun lange, breede altijd groene takken in den vorm van een zonnescherm, over dezelve getrokken, om alzoo deze overblijfsels van het Arubiaansche voorgeslacht tegen wind en weêr te beschutten…In de Commandeursbaai zijnde, overtuigde ik mij, dat dezelve gunstiger en aangenamer gelegen was dan de Paardenbaai. Haar grond is van vruchtbare aarde, en zacht oploopend tegen het aan kreupelhout rijke gebergte, dat voor den Noord-Oostelijken wind eenige beschutting geeft. Zij ligt nader bij Curaçao en de bocht van Coro en 2 uur verschil zegt op dit punt meer dan men gelooven zou; en wat aangaat de voorgegevene meerdere diepte der Paardenbaai, vond ik, dat het zeer weinig of geen onderscheid maakte, met welk gevoelen de kapitein, die honderd malen hier ten anker kwam, geheel en al overeenstemde. Er bleef dus geen andere reden over, waarom hare mededingster, de Paardenbaai, de eer der bewoning verkreeg, dan de, zoo even vermelde, meerdere geschiktheid tot het lossen en laden van paarden en van derzelver halve broeders, de muilezels en aanverwanten, de ezels. Deze reden is alleszins gegrond, wegens de meerdere ruimte dier baai, en den op sommige gedeelten zacht oploopenden grond. Dikwijls heb ik mij overtuigd, dat er op de gansche wereld geen betere gelegenheid en gemakkelijker wijze bestaat om paarden te lossen dan hier. Er komt een vaartuig, zoo vol geladen met paarden als een slavenhaalder met negers; de belanghebbende, die het vaartuig ziet aankomen, plaatst een paard aan dat middelmatige grootte, tusschen lichte en zware cavalleriepaarden, en met een gebrand merkteeken van derzelver eigenaar voorzien zijn; dat ze van verschillende natuur en uitwendig karakter zijn, hetwelk daaraan toe te schrijven is, dat men er weinig zorg voor draagt, en ze maar in het wild laat rondloopen en zich vermenigvuldigen; dat ze dien pas of schuif, welke de paarden op Curaçao gaan, niet dan met veel moeite en nog zeer gebrekkig leeren kunnen, maar dat sommigen hunner een natuurlijken triepel of drieslag gaan; dat ze vroeger aan meerdere vrijheid gewoon, later, hoewel mak zijnde, een koppige geaardheid blijven behouden, en aan een huiduitslag zijn blootgesteld, als zij in landen komen, drooger dan die, in welke zij pleegden te grazen. Aan de paarden echter, welke van de meer benedenwaarts liggende Indiaansche kust (Goagiri-kust) worden aangebracht, merkt men deze eigenschappen van koppigheid en vatbaarheid voor huidziekte (schurft) niet op, dewijl zij dagelijks met de Indianen omgaan, door en door mak zijn en aan alle soort van kost gewennen. Hieruit ziet men alweer, wat de opvoeding doet! Als daarom iemand op Curaçao aan zijn vrienden op Aruba last geeft, om een paard te koopen, zal hij er altijd bij te kennen geven: Laat het er a.u.b. een wezen van de Indiaansche kust.Voor nieuwsgierigen, die gaarne van alles den prijs willen weten, voeg ik er bij, dat de paarden hier vrij wat goedkooper dan in Nederland zijn. Ik heb eens uit een grooten pas aangekomen paarden hoop, twee tamelijk groote en schoone beesten, jong en zonder gebreken gezocht en gekocht voor f 40. – ieder; en niet op paarden kooperswijze, na lang dingen en handklappen, maar dadelijk gegeven op het vragen.

Er komt een vaartuig, zoo vol geladen met paarden als een slavenhaalder met negers; de belanghebbende, die het vaartuig ziet aankomen, plaatst een paard aan dat gedeelte der baai, waar de grond zacht oploopende is; nu werpen twee mannen met spieren zoo sterk, als ik mij verbeeld, dat Hercules gehad heeft, een paard over boord, met een gemakkelijkheid, alsof het een kat ware; men ziet het beest met de pooten recht uitgestrekt in de hoogte, als wilde het zich aan de lucht vasthouden, in het water vallen, daar eenige oogenblikken ploffen, en vervolgens het hoofd boven steken, al rond kijkende, waarheen het zich begeven moet; het ziet nu zijn natuurgenoot aan land staan en zwemt, zonder zich een oogenblik te bedenken, regelrecht op denzelven aan, schudt aan wal stappende, de nattigheid een weinig af, gaat bij het andere paard staan en begint, zonder eenige ontsteltenis over het zoo even doorgestane ongeval te laten blijken, aan de struiken te eten, die uit de poriën des klipachtigen oevers groeien. Intusschen is er een 2e, 3e, 4e paard op gelijke wijze in het water geworpen, voor welke het telkens gemakkelijker wordt, door den steeds in getal toenemenden paarden hoop, de plaats te herkennen waar zij wezen moeten; en eer ik twee sigaren heb uitgerookt, staat een lading van 30 of 40 paarden hoog en nat aan den wal.Voor liefhebbers van paarden die gaarne willen weten, hoe deze beesten er op andere plaatsen uitzien, voeg ik er bij, dat ze over het algemeen van voor mij zelven, voeg ik er tot herinnering bij, dat ik deze paarden kocht van Don Esteban Beola, een inboorling van Guipuscoa in Spanje, die na op de vaste kust gewoond te hebben, zich ten tijde der revolutie van daar naar Aruba had begeven, waar hij tot heden toe gebleven is…Doch dit zij genoeg gezegd, ter opheldering van den naamsoorsprong der Paardenbaai.Omtrent dien van Oranjestad kan ik korter zijn, dewijl dezelve van latere dagteekening is en wel eer 1820 veranderde in 1830. Eens deed de Gouverneur van Curaçao een inspectiereis naar Aruba, en gaf aldaar aan de hoofdambtenaren en verscheidene Grandes een groot gastmaal. Men zat vol eer en vroolijkheid aan tafel, at zoo smakelijk als men op Aruba eten kon, dronk zoo goed, als men van Curaçao den wijn kon medebrengen. Bij zulk een gelegenheid worden er, gelijk overbekend is, toasten gedronken enconditiën ingesteld…Wij Nederlanders zijn kort, als wij met een kloppend hart, aan een grooten maaltijd, eene conditie moeten instellen… De Gouverneur van Curaçao, die als het er op aan kwam om lange conditiën in te stellen, voor een Nederlander zulks anders zeer goed doen kon, was op het gastmaal te Aruba te dien opzichte kort, en stelde onder anderen in: ‘Het welvaren der Paardenbaai!’ Hierdoor ontstond, in de door den goeden wijn verlevendigde denkbeelden der aanzittenden, eenige verwarring; men wist niet, of deze conditie zag op de baai met derzelver vaartuigen, of op de stad met hare inwoners. Deze duisterheid was niet zoozeer veroorzaakt door de kortheid der conditie, als wel daardoor, dat de stad tot heden toe geen naam droeg.De kommandeur des eilands, van wien zelven ik deze bijzonderheden heb, trok hierop de stoute schoenen aan, en gaf aan Zijne Excellentie te kennen, dat, daar het dorp of de stad, aan de Paardenbaai gelegen, alsnog zonder naam was, en wegens deszelfs toenemende grootheid wel verdiende een naam te dragen, het den inwoneren van Aruba aangenaam zoude wezen, zoo het Zijner Excellentie behagen mochte bij deze plechtige gelegenheid, aan de stad een naam te geven. Het was een netelig oogenblik in het leven van den Gouverneur, waaruit deze zich echter spoedig wist te redden. Niet tot de Roomsche kerk behoorende, zoo speelden hem ook geen namen van Heiligen voor den geest. Als een rechtschapen Nederlander dacht hij aan onzen geëerbiedigden Koning en zou misschien gezegd hebben:Willemstad! maar zoo heette reeds naar (Prins) Willem III, de stad op Curaçao, – of Nassau! maar zoo wordt het fort genaamd, dat aldaar de stad en haven bestrijkt. Er volgde derhalve het woord: Oranjestad! Nauwelijks was het door alle aanwezenden verstaan, of men hoorde een driemaal herhaald hoezee! en het geroep van: ‘Lang leve de Oranjestad! Zij groeie en bloeie!’‘Het welvaren der Paardenbaai! 1820 veranderde in 1830-ORANJESTAD.Voor mij zelven, voeg ik er tot herinnering bij, dat ik deze paarden kocht van Don Esteban Beola, een inboorling van Guipuscoa in Spanje

Blz.47-stuyvesant bezoekt Aruba-1642.
Stuyvesant had,aan boord van de Catte en vergezeld van een sloep en een barkas,Curacao verlaten om aan de vaste wal vee te gaan kapen,een repre’saille voor het uitdunnen van de veestapel op Bonairetijdens het kortstondige Spaanse bestuur.Twee van de Hollandse schepen zijn al eerder aan de kust dan Stuyvesant.Ze nemen wraak door in Puerto Cabello enige schepen van de Spanjaarden te verbranden>Stuyvesant zelf gaat eerst naar Aruba-vermoedelijk was hij hier op 29 of 30 November 1642-om op ons eiland instructies achter te laten e paarden aan boord te nemen,teneinde aan land over enige ruiterij te beschikken.Na de verwaarlozing van Aruba de eerste jaren ,blijkt dit eiland voor Stuyvesant een strategisch punt te zijn geworden.Aruba wordt in deze tijd het schakelpunt in de strijd der Nederlanden op Curacao tegen de Spanjaarden.Telkens verneemt men van Aruba.Vooral ook als de plaats,waar men paarden haalt.Zes jaar nadat Van Walbeeck het plan van grootscheepse paardenfokkerij op Aruba lanceerde.moet dit dus inderdaad een succes zijn geworden.Wanneer in December 1642 de Hollanders dan bij Kaap San Roman op Paraguana vijf mijl het binnenland zijn ingereden naar een veefokkerij, laten zij op hun terugtocht behalve het geroofde vee, zes Arubaanse Paarden achter evenals een Indiaan,die hen als gids vergezeld had.

blz.48–In Van Walbeecks tijd zal men aan Aruba’s economische positie nog niet veel gedacht hebben,al werd reeds betoogd,dat het eiland toch zijn rol kreeg als de plaats,waar paarden voor de ruiterij werden gefokt.

blz.49–De eerste Commandeur,1667 of 1668.Dit was een zekere Williams,een Ier,dien Jan Erasmus Reining (Jan Erasmus Reyning (1640–1697) was a Dutch pirate,privateer and naval officer.) hier aantrof.Er zijn altijd veel vreemdelingen in Westindische krijgsdienst geweest.Het is wel merkwaardig,dat de oudst bekende gezagsdrager van ons eiland een Ier moet zijn Meer dan ‘smans is ook niet bekend.Van Williams af tot op heden kan de lijst der eerste magistraten op ons eiland worden samengesteld.Williams rang is niet overgeleverd.Vermoedelijk was hij een onderofficier,wellicht geassisteerd door een aantal soldaten,ruiters genoemd,omdat ze op het paardeneiland Aruba vanzelfsprekend bereden waren.De ruiterhuizen naar hen genoemd,hebben tot vrij recente tijd de herinnering aan deze eerste politie van Aruba bewaard.

Blz.51-De Commandeursbaai,Er bestaan uit Aruba’s oude geschiedenis overleveringen genoeg.Volgens een ervan zou er een commandeur Jahrman,dus niet Boer,geweest zijn,die zo wreed was,dat hij de Indianan cactussen op de blote schouder liet dragen,als waren het geweren.Inderdaad lijkt ons dit niet prettig voor de hiud.Maar het volk zou uit wraak Jahram op een paard hebben gebondene hem zo de zee ingejaagd hebben,waar paard en ruiter natuurlijk zijn omgekomen.Volgens een andere overlevering zouden ze Jahrman hebben betoverd,zodat hij zelf op zijn paard sprong en de zee inreed met hetzelfde resultaat.Sedertdien zou de baai de commandeursbaai heten.Blz.53-Nu ligt het evenzeer voor de hand aan te nemen,dat die baai aldus genoemd werd,eenvoudig omdat daar de commandeur verblijf hield,teronderscheiding van de Paardenbaai,waar de paarden gelost werden,envan de andere vestigingsplaats in de buurt van de Noord,waar de Indianen woonden.

Blz.53,54-Het leven op Aruba omstreeks 1670,Na de vrede van 1648 concentreert zich de activiteit der Hollanders nog meer dan vroeger op Curacao Ook Bonaire neemt in belangrijkheid af.Contact tussen Aruba en Curacao was schaars.De Compagnie maakte weinig werk van Aruba ,maar dat er enig contact was,blijkt uit de aanwezigheid van een Companiesvaartuig bij Aruba in 1659.Er bestaat een goede beschrijving van het leven op Aruba in het midden der zeventiende eeuw.Sir Henry Morgan,(Llanrumney nabij Cardiff,Wales, rond 1635-PortnRoyal (Jamaica),25 Augustus 1688 was een Welsh piraat en admiraal van de Engelse Royal Navy. Hij was één van de meest succesvolle boekaniers van de 17e eeuw en veroverde in Engelse dienst een grote buit op hetSpaanse Rijk.latere luitenant-gouverneur van jamaica,kreeg in 1668 opdracht van Sir Thomas Modyford,gouverneur van het eiland,tegen de Spanjaarden te kruisen teneinde gegevens te verkrijgen omtrent een Spaanse aanval op Jamaica.Morgan trad op als een ware boekanier.Hij nam Puerto Principe enPorto Bello.Een van zijn manschappen A.O.Exquemelin stelde de avonturen van deze tocht op boek dankenwij onze voornaamste gegevens omtrent het leven op Aruba in de tweede helft van de zeventiende eeuw.Morgan tack t’zeewaert in en stelde sijn kours na ‘t Eyland Curasou:dit in het gesicht hebbende,lietbhy ‘t naer Ruba sacken ,’t welck een Eylandt is,dat omtrent twaelf mijlen van de westpunt van Curacao is,ende onder de westindische Maetschappy behoort,die daer een Sergeantstelt als gouveneur met vijftien soldaten.vorders is het Eylandt bewoont van indianendie Spaensch spreecken,en vanwege de relegie onder de Spaensch staen;alle jaren komt daer een spaensch Priester van een dorp,daer teghen over aen de vaste kust,ghenaemt Coro,die haar predickt,en het Sacrament nae de Roomsche wijse Uytdeelt.deze Indianen handelen met de Rovers,die daer komen,en ruylenschapen enbacken,tegen lijwaet ,gaeren,of yets anders.datse van nooden hebben.Dit Eyland is nier vruchtbaer,maer heel dor,en meest met kreupelbosch bewassen ;daer zijn groote menigte van schapen en bocken,daer d’inwoonders haer geneeren,nevens war Spaense Tarw die sy dear  zaeyen;daer zijn oock veel paerden.die d’inwoonders geruycken,want al watse doen ,dat doense te paert ,algaanse maar vijfhondert schreeden van haer huys om water te haelen.

blz.55-Vrijbuiters op Aruba,Boekaniers en lorrendraaiers brachten van tijd tot tijd afwisseling in het rustige leventje,dat de paar honderd bewoners van Aruba leidden.de paardenfok uit de Spaanse tijd werd door de Compagnie voortgezet.Die dieren waren onder meer het doe,waarvoor de Franse en Engelse kapers kwamen,want Bonaire en Curacao,waar evengoed paarden gefokt werden.

blz.56-1700 -Historish staat een aanval van Franse filibusters  in het begin der zeventiende eeuw ,dus ongeveer terzelfde tijd,dat de eerste Hollanderskwamen,niet vast.De overlevering bewaart echter de herinnering aan een gevecht tussen de arubaanse indianen en en de Franse kapers op de plaats ,welke daarnaar Rooi Frances genoemd zou zijn .Later had pader Jacobus Schinvk O.F.M en A.J.van koolwijk heeft hier in 1880(Dutch Pastor who carried out amateurs investigations in an effort to locate variuos historical aechaeological in museum in Leiden 1879, also initiated the first archaelogical investigations on the island wherein 27 rock art sites were identified 1885.) nog ,,half vergane beenderen”van mensen en kinderen,8a 10 personen gezien.Vooral in 1651(Acte van Navigatie)en als gevolg van de Engelse oorlogen tegen de Republiek,heeft Aruba enkele malen van vrijbuitersactie te lijden,waarover historische gegevens bekend zijn.In 1651 verschijnt de Engelse boekanier david Gilbertson op de rede .Er landen wat mensen en korte tijd later vertrekken ze met twaalf paarden,elk ter waarde van 300 gulden,een roof van groot omvang voor ons eiland.De commandeur ,die slechts enekele ruiters ter veschikking had,kon weinig of niets doen.

blz.57-Rechtspositie van de indianen,De indianen namen onder het Compagniesbestuur een andere positie in dan onder het Spaans bewind.De Indiaan onder het Spaans regiem genoot weliswaar vrijheid en in feite was zijn positie beter dan die van de boeren in noord-Europa in dezelfde tijd.De indiaan mocht,binnen de jurisdictie van het Nederlandse bewind,niet tot slaaf worden gemaakt.Hij was aan dezelfde wetten onderworpen als de blanke kolonist,voor wie in het bijzonder het Regeringsreglementvan 1628 gold.Uit een kwestie ook hier had men wel verschil tussen leer en praktijk,want de indianen waren broodarme slovers.In December 1635 hadden wat indianen als jachtpersoneel dienst gedaan.Als beloning krijgen deze vrije ‘ lieden een partijtje kleren,hemden en schoenen ter vervanging van hun afgesloofde en versleten kledingstukken,ook krijgen zij dan van hun afgesloofde en versleten kledingstukken.ook krijgen zij dan eens het volle rantsoen brood en brandwijn.Uit een kwestie ,die zich omstreeks 1804 op bonair afspeelde,zou men opmaken,dat de Indianen wel de vrije teelt van kabrieten hadden,maar niet van ezels,paarden en koeien.waaruit zekere discriminatie ten opzichte van de blanken zou blijken. Aruba ,,hongherig,steenich ende droog’,was niet het doel,waarom steeds weer opnieuw mensen naar ons eiland komen,het zijn de geiten,die in een tijd ,dat pekelvlees het rantsoen op schepen was,een malse bout leverden.En verder natuurlijk de paarden,die bij expedities tegen het vaste land,dienst moesten doen.

blz58-59,Erasmus Reining zit twee weken op Aruba-1677,Zeeuwsw boekanier geboren in Vlissingen,werd scheepsjongen en ging tenslotte als bootsman naar Suriname.Reining werd ook bottelier bij de gouverneur van Martinique,De Clodry,maar vluchte naar Santo Domingo toen Clodry repatrieerde.hij werd toen plantage -arbeider en ontdekte een Amsterdamse kaper-kapitein Carsten van Jamaica .Met Carsten kaapte Reining ,geraakte bij gebrek aan levensmiddelen aan boord in gevaar,bereikte Aruba.Reining bleef filibuster,later samen met vermaarde Groningse kaperkapitein Rock of Roche,nog later met de Curacaose kapitein Boudewijn Claasz.Reining gaat met zijn troepje in zee.Van niets anders voorzien dan ”een hoed vol boontjes,een pompoen ,zeven a acht schildpadeieren,een tobbetje water en een oude ,veroeste zabel”Van twee riemen werd een mast en van twee hemden een zeil gemaakt en zo liet men zich nu voor de wind op Gods genade afdrijven,vast besloten”van liever op zee te willen vergaen als in de handen der fransen te vallen.”Uitgeput door honger en gebrek dreef de bemanning in haar rank vaartuig Curacao voorbij,de kracht niet hebbende door roeien het eiland te bereiken.Doch de volgenden dag, na een reis van tien dagen,strandde de boot op Aruba en slaagde de bemanning erin behouden de vaste wal te bereiken.De commandeur van het eiland,Flaccius, verscheen weldra ter plaatse met enige andere ingezetenen en verleende de eerste hulp.Zo zwak waren de schipbreukelingen,dat zij liggende op paarden moesten worden vervoerd.

blz 59,60-Handel en Economie in de zeventiende Eeuw, Van Walbeek in de bedoeling gelegen van Aruba een rancho te maken,waar het vee zichzelf voortplantte.In de eerste plaats gold dit toen ,de paarden.Vermeld werd reeds hoe Exquemelin in 1678 noteerde,dat de Arubaanse Indianen leefden door ruilhandel te drijven in schapen en ”bocken” waarvan er een grote menigte op Aruba aanwezig was.Doordat Aruba zoveel kleiner was,vielen de kudden er eerder op dan op het groyere Bonaire,waard evenveel paarden en meer stuks kleinveel waren dan op Aruba.Aruba werd in de zeventiende eeuw vermoedelijk nog door slechts een paar honderd Indianen bewoond.Alleen op Savaneta,Santa Cruz,Fontein en mischien ook op Forti Abau(d.i.waar nu de pier van de  Paardenbaai ligt)hadden ze kleine nederzettingen.Smalle Indianen -paden voerden van plaats tot plaats.Terreinafbakening bestond niet.Als er bericht kwam van de gouverneur een aantal paarden op te vangen,riep de commandeur de kapitein of luitenant der indianen bij zich ten-einde een jacht te organiseren.Aan het verschepen van de op het eiland gefokte paarden dankt vermoedelijk de Paardenbaai haar naamen latere opkomst,toen vrije handelaren zich op Aruba mochten vestigen.In vijf en twintig Arubaanse paarden naar St.Eustatius te exporteren en de rest naar curacao over te brengen.Had men het plan de paarden-fok van Aruba te beeindigen? In elk geval is het laatste deel van deze opdracht niet uitgevoerd.in 1739 bestaat het voordeel van Aruba nog altijd uit de paardenfok.

blz 61,-De Jan de Yllan ,een Israeliet verlof kreeg in 1651 om op Curacao vrije colonier te vestigen .het ging de man niet slecht,en dat hij verder keek dan de eiland Curacao,bleek einde 1652 reeds,toen jan de Yllan en zijn consorten zich geworpen hadden op de handel in stokvis en paarden van Aruba en bonaire.Later heeft men aan de Zuid en zuid-west zijde van aruba wat zoutpannen beproefd,doch het zout is voor Aruba van veel minder betekenis geweest,dan op de andere eilanden.Bij de uitbaggering van de paardenbaai in 1949 verdwenen aruba’s zoutpannen onder het aldaar opgespoten terrein.

blz.69,-Vestiging op Aruba.Onder het commandant van lourens Croes (1754-’56) en daarna heeft zich ten aanzien van Aruba een grote verandering voltrokken.Aruba was nog altijd gesloten gebied.Een handelaar zal zeker van tijd tot tijd in verband met paardenkoop of anderszins de Commandeursbaai zijn binnen gegraven ,een vrij geregeld ,zij het niet al te frequent ontact van de commandeur met het bestuur op Curacao is er ook geweest.

blz 73,74-Het commandant wordt verplaatst.In de eerste helft der achtiende eeuw woonden op Aruba dus geen andere blanken (europeanen) dan de commandeurs en de enkele personen ,die in dienst stonden van de Westindische Compagnie.In de yweede helft dier eeuw worden een paar vestigingsvergunningen verleend.De handel op de vaste kust neemt dan toe.Dit had ten gevolge ,dat de Paardenbaai ,die nautisch gemakkelijker is aan te lopen dan de commandeursbaai,als losplaats van vee meer en meer gewaardeerd werd.Enkele kooplieden ,aanvankelijk van Curacao kwamen,kozen in haar nabijheid hun woonplaats,d.w.z.hoger op ,de richting van Ponton.Aan de eingelijke baai zetten ze zich evenwel nog niet neer.daar komen pas de eerste woonhuizen,als in 1796 of 1797 Fort zoutman is gebouwd.Reeds in 1762 had er bij de bewindhebbers der WIC een plan bestaan om bij de paardenbaai een batterij aan te leggen ter bescherming van de schepen in die baai tegen kapers.de hoge kosten hebben toen het plan evenwel op de lange baan doen schuiven.De handel aan de Paardenbaai bleef zich evenwel uitbreiden en alsgevolg daarvan verlegde de commandeur in het laatste kwart der achttiende eeuw zijn residentie naar de hoogte bij de Paardenbaai,waar toen het wooncentrum was,dat is -komende van de stad-links van het huidige Ponton.Deze plaats bood tevens het voordeel van een overzicht Zuidwaarts over de Paardenbaai en wat thans Druif is,terwijl zij naar het Noorden toe de controle op de verblijfplaats der Indianen vergemakkelijkte.

blz.75,-Fort Zoutman. Tot de komst van Boye’ in 1816is het trouwens een verwarde toestand ,wat betreft de commandeurs.Waar Boye woonde ,schijnt niet meer bekend te zijn ,maar van Jan van der Biest III,die hem in 1819 ging vervangen als vice-commandeur,vertelt de traditie,dat hij woonde op een plaats in de stad waar men thans de Windstraat kan vinden ,doch waar het in de tijd van Van der Biest nog ,,mondi ” was.Het verhaal wil,dat de oude kwihiboom,welke er thans nog te zien is ,er toen reeds stond.Mensen,die nu tot de oudste generatie behoren,verhalen hoe ze van ouden van dagen vernamen dat Van det Biest onder die kwihi-boom des avonds op zijn buiten viool speelde.in feite verklaarde ons de heer R.J.Beaujon,die ons deze overlevering vertelde,zelf in 1918 de bewuste viool nog te hebben gezien.een heerlijk tafereeltje van aruba’s eeuw van rust : de commandeur op zijn tuin,vedelend voor zijn gezin,met op de achtergrond wat slaven die (ongekoelde)dranken aandragen.En dan van tijd tot tijd een bezoeker ,die te paard of op een ezel zijn opwachtingbij de commandeursfamilie kwam maken.

blz 75,-Handel en Economie in de Achtiende Eeuw.De Paardenuitvoer naar de suiker landen Cuba en Jamaica bleef wel een van de voornaamste bronnen van bestaan op Aruba.Een paard bracht in die tijd ongeveer driehonderd gulden op .Behalve door paardenfok en veeteelt produceerde Aruba weinig.Tot het eind toe zagen de bewindhebbers der W.I.C. in de veeteelt Aruba’s welvaren.

blz.76,77-.Pas veel later ,onder jan van der Biest I,in 1762 kwamen de bewindhebbers terug op het plan van Faesch (die toen al afgetreden was en vervangen door jacob Bosveld,1761-1762).Een welvaartsplan voor Aruba werd in dit jaat ontworpen,waarbij inbegrepen een versterking aan de Paardenbaai,waarop de handel zich samentrok.Men liet hier nog altijd het vee in het wild lopen en slechts als men paarden kon verkopen en er op Curacao gebrek kwam van vlees ,of bewindhebberen aanmerkingen maakten op de geringe hoeveelheid der overgezonden huiden en vellen ,werd een gedeelte van het vee opgevangen,waartoe de indianen hun diensten moesten verlenen.,,Leeftogt” voor Curacao leveren,dat was,naast paardenuitvoer naar Jamaica en andere suikereilanden,Aruba’s schrale bron van betaan .De gehele bevolking bedroeg nog steeds niet meer dan eenige Indianen”een commandeur en een ondercommandeur en weinige soldaten,meldt J.H.Hering in 1779.De oogsten op Aruba waren over het algemeen goed.Vaak had men twee oogsten per jaar.Kilduivel of rum werd ingevoerd door de paardenhalers,waardoor het euvel der drankzucht op Aruba werd verbreid.In hoeverre mogelijk toen reeds op de uitvoer van paarden een recht geheven werd,is ons niet gebleken.de voordelen,die het Curaacaose bestuur van aruba trok,bestonden hoofdzakelijk uit een jaarlijkse schatting van huiden,vee en gezouten geitenvlees.Het was een vrijgevochten leven,waar slaap en drank de ledigheid vulden.alleen als er weer een bezoek van curacao kwam om wat paarden en vlees te zenden ,leefde alles op.

blz88,-Het einde in 1816.In 1784 kwam een Pater Dominicaan ,Antonius de Nis,op Aruba aan.Pater de Nis wordt gesmeekt “zoals het kerkelijk archief meldt,een nieuwe fiscaal aan te stellen voor de ..St Annakerk,In feite is het gebeurd en de St Annakerk werd de eerste kerk ,ofschoon pater De Nis erop heeft aangedrongen de processie op de eerste Zondag van october en andere grote feester op Alto Vista te houden.De St Anna Kerk heeft al spoedig een fiscaal gekregen,Omstreeks 1800 wordt als zodanig Andreas Tromp genoemd.Kort hierna gaan door de verlegging van de commandeurszetel en de algemene permissie zich aan de Paardenbaai te vestigen zoveel mensen  daar wonen,dat Noord ook te veel uit het centrum kwam te liggen.Na de stichting van de kerk ,,aan de paardenbaai”,waar het wooncentrum was ontstaan,meende pastoor Johannes J.Pirovano O.F.M.,eerste pastoor aldaar,dat de Rozenkranskapel had,had pater Pirovano nog een geschil over een kelk.

nog te schrijven blz’s 96,97,98,99,101,107,109,110,112,114,113,116,117,124,128,129,138,139,196,200,201,203,204,205,206,207,216,218,228.